Σε μία εποχή όπου η εξωτερική εικόνα φαίνεται να έχει το σημαντικότερο ρόλο και όπου βομβαρδιζόμαστε καθημερινά με δίαιτες που πρέπει να ακολουθήσουμε ώστε να αποκτήσουμε το πολυπόθητο σώμα των ονείρων μας, δεν είναι τυχαίο που οι διατροφικές διαταραχές αυξάνονται καθημερινά.
Η Barbie, η κούκλα με τις εξιδανικευμένες αναλογίες, βρέθηκε πως αν ήταν πραγματική γυναίκα δε θα μπορούσε να σταθεί όρθια και ο λαιμός της δε θα μπορούσε να στερεώσει το κεφάλι της. Φυσικά τα πρότυπα που προβάλλονται δεν είναι η μοναδική αιτία των διατροφικών διαταραχών αλλά σίγουρα παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο.
Οι Διατροφικές διαταραχές αποτελούν μία από τις σοβαρότερες ψυχολογικές ασθένειες με μεγαλύτερα ποσοστά εμφάνισης στις έφηβες και νεαρές ενήλικες γυναίκες 15-25 χρονών.
Τι είναι οι διατροφικές διαταραχές;
Διατροφική διαταραχή είναι μία συνεχώς διαταραγμένη διατροφική συμπεριφορά που επηρεάζει αρνητικά την υγεία ή τις φυσιολογικές λειτουργίες του οργανισμού ή και τα δύο.
Χαρακτηριστικό των διατροφικών διαταραχών είναι οι επικίνδυνες προσπάθειες ελέγχου του βάρους που οδηγούν στη σωματική και ψυχολογική εξασθένιση του ατόμου, σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και στο θάνατο.
Το άτομο εκδηλώνει διατροφικές διαταραχές για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα και τις δυσκολίες του.
Είναι ένας τρόπος να «παγώνει» τον χρόνο και να απομακρύνει (προσωρινά) από το μυαλό του πράγματα που τον πονούν και δεν αντέχει να αντιμετωπίσει.
Η σχέση με το φαγητό και οι συνέπειες στο σώμα και την εμφάνιση είναι το πιο εμφανές, αυτό που μπορούμε να αναγνωρίσουμε πρώτα. Σίγουρα όμως τα αίτια είναι πολύ βαθύτερα, γι’ αυτό και η θεραπεία των διατροφικών διαταραχών θέλει χρόνο, υπομονή και προσπάθεια.
Πιο συχνές μορφές
Δυο είναι οι πιο συχνές μορφές διατροφικών διαταραχών:
- η ψυχογενής ανορεξία και
- η ψυχογενής βουλιμία
Εμφανίζονται ξεχωριστά αλλά σε κάποιες περιπτώσεις τα άτομα περνούν από τη μία διαταραχή στην άλλη σε κάποιο στάδιο της ζωής τους.
Η ψυχογενής ανορεξία είναι η κατάσταση κατά την οποία το άτομο επιβάλλει στον εαυτό του την ασιτία, αρνείται να διατηρήσει το σωματικό του βάρος σε φυσιολογικά επίπεδα, ζει συνεχώς με τον φόβο να μην παχύνει και έχει διαστρεβλωμένη εικόνα για το μέγεθος και το σχήμα του σώματός του. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι γυναίκες εμφανίζουν και διαταραχές στον εμμηνορρυσιακό τους κύκλο, κυρίως αμηνόρροια. Όσο το άτομο χάνει κιλά, τόσο επηρεάζονται όλες οι φυσιολογικές λειτουργίες του οργανισμού και ο εγκέφαλος, φτάνοντας σε σημείο να μην είναι σε θέση να πάρει σωστές αποφάσεις και να σκεφτεί καθαρά.
Με τη ψυχογενή βουλιμία το άτομο ψάχνει τρόπους να καλύψει τα συναισθηματικά του κενά και την ανάγκη του να νιώσει αγαπητό, μέσω του φαγητού. Αμέσως μετά όμως από ένα βουλιμικό επεισόδιο, το οποίο διαρκεί μερικά λεπτά και κατά το οποίο το άτομο μπορεί να καταναλώσει απίστευτα μεγάλες ποσότητες φαγητού, νιώθει τύψεις και ενοχές και αναζητά τρόπους να ξεφορτωθεί τις τροφές που κατανάλωσε. Μπορεί να προκαλεί εμετό στον εαυτό του, να παίρνει καθαρτικά ή να τυρρανάει τον εαυτό του επιβάλλοντας επί ώρες ολόκληρες καταναγκαστική γυμναστική προκειμένου να χάσει ό,τι πήρε.
Ποιοί παράγοντες ευνοούν την εμφάνιση διατροφικών διαταραχών;
- Ρόλος Δυτικών προτύπων που εξιδανικεύουν τη λεπτότητα
- Δυσλειτουργικές οικογενειακές σχέσεις
- Αντίξοες συνθήκες διαβίωσης
- Πιέσεις για απώλεια βάρους από το περιβάλλον
- Αρνητικά σχόλια για την εξωτερική εμφάνιση
- Χρήση ουσιών από μέλη του οικογενειακού περιβάλλοντος
- Κακοποίηση
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση ατόμου
- Τελειομανία
- Ανάγκη για έλεγχο
- Είδος επαγγέλματος
Πώς μπορώ να τις αναγνωρίσω σε κάποιον φίλο/συγγενή;
Το να ζει κάποιος με διατροφικές διαταραχές δεν είναι καθόλου εύκολο. Τα ίδια τα άτομα περιγράφουν τη ζωή τους ως κενή, άδεια, αποτυχημένη ενώ έχουν συναισθήματα δυστυχίας και κατάθλιψης.
Το οικογενειακό περιβάλλον, μπορεί να καταλάβει τα σημάδια αν δώσει προσοχή στις αλλαγές στο άτομο, κυρίως όταν πρωτοεμφανίζεται η διαταραχή. Η γρήγορη αναγνώριση του προβλήματος είναι στις περισσότερες περιπτώσεις σωτήρια.
Τα άτομα με διατροφικές διαταραχές εμφανίζουν αλλαγές σε συμπεριφορικό, ψυχολογικό και σωματικό επίπεδο, και υπάρχουν κάποια σημάδια που αν αναγνωρίσουμε μπορούμε να βοηθήσουμε το άτομο που πάσχει.
Και στις δύο διαταραχές παρατηρούμε:
- Υπερβολική ενασχόληση με το σώμα
- Συχνό ζύγισμα
- Τελειομανία
- Μυστικότητα (κυρίως πάνω στο φαγητό)
- Πόνους στην κοιλιά και γαστρεντερικές δυσλειτουργίες
- Πρηξίματα στο στομάχι, στο πρόσωπο και στο λαιμό
- Ξηρό δέρμα
- Έντονο φόβο μην πάρει βάρος
- Άρνηση αποδοχής του προβλήματος
- Μεταπτώσεις στη διάθεση
- Αλλαγές στην προσωπικότητα
- Εμμονή με το φαγητό
- Διαβάζει συστηματικά τις ετικέτες από τα τρόφιμα
- Διαστρεβλωμένη αντίληψη για το σχήμα και το βάρος του σώματος
Ειδικά σε κάθε διαταραχή
Στην ψυχογενή ανορεξία:
- Τελετουργική στάση προς το φαγητό, π.χ. κόβει πολύ μικρά κομμάτια
- Κρύψιμο της τροφής σε μέρη του σπιτιού
- Υπερκινητικότητα
- Συμμόρφωση στους κανόνες
- Επιλέγει να φοράει φαρδιά ρούχα
- Απότομη απώλεια μεγάλου βάρους
- Μόνιμη αίσθηση κρύου
- Έλλειψη λίμπιντο
- Αμηνόρροια
Στη ψυχογενή βουλιμία:
Σημείωση: στις περισσότερες περιπτώσεις το περιβάλλον αργεί να αναγνωρίσει τη ψυχογενή βουλιμία γιατί εδώ, σε αντίθεση με την ψυχογενή ανορεξία δεν υπάρχει η απότομη αλλαγή στο σωματικό βάρος. Τα άτομα με βουλιμία συνήθως έχουν κανονικό ή ελάχιστα αυξημένο βάρος. Επίσης τα άτoμα με βουλιμία είναι λιγότερο συχνό να ζητήσουν βοήθεια από ειδικούς πιθανότατα λόγω της ντροπής που νιώθουν ότι δε μπορούν να ελέγξουν την τροφή που προσλαμβάνουν. Μερικά σημάδια όμως για να τις αναγνωρίσουμε είναι:
- Εναλλαγές υπερφαγίας-υποσιτισμού
- Υπερβολική άσκηση
- Χρήση καθαρτικών
- Κλείσιμο στο μπάνιο μετά από ένα γεύμα
- Άρνηση κοινωνικών συναθροίσεων
- Τρώει κρυφά (συχνά τη νύχτα) ενώ δεν τρώει μπροστά στους άλλους
- Αυξομοιώσεις βάρους πολύ συχνά
- Πονόλαιμος, τερηδόνα και φθορά της αδαμαντίνης των δοντιών
- Παλινδρόμηση
- Χρόνια δυσκοιλιότητα και διάρροια
- Κακή κατάσταση δέρματος
- Ακανόνιστη περίοδος
- Λήθαργος και κούραση
- Κυκλοθυμία, κατάθλιψη
- Ενοχές
- Παρορμητικότητα, θυμός
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση
- Απομόνωση
Όσο πιο νωρίς το άτομο αναζητήσει βοήθεια και λάβει θεραπεία από μία μεγάλη ομάδα ειδικών (ψυχίατροι, ψυχολόγοι, ψυχοθεραπευτές, παθολόγοι κ.τ.λ.) τόσο πιο πιθανό είναι να ξεπεράσει τη διαταραχή.
Δυστυχώς όμως υπάρχουν άνθρωποι που δε ζητάνε ποτέ βοήθεια και ζουν σε όλη τους τη ζωή δυστυχισμένοι όντας δέσμιοι των διατροφικών διαταραχών.
Σε ακόμα χειρότερες περιπτώσεις τα άτομα οδηγούνται στο θάνατο καθώς ο οργανισμός εξασθενεί και δε μπορεί να ανταπεξέλθει.
Τα ποσοστά θνησιμότητας συγκεκριμένα για τη ψυχογενή ανορεξία βρίσκονται στο 4-10%.
Ποιες οι ιατρικές επιπλοκές
Οι διατροφικές διαταραχές είναι επικίνδυνες για τον οργανισμό. Μην τις αγνοείς!
Στη ψυχογενή ανορεξία εμφανίζονται διαταραχές δερματολογικής, γαστρεντερικής, ενδοκρινολογικής, αιματολογικής και καρδιαγγειακής φύσεως με την τελευταία να οφείλεται για το 50% των θανάτων εξ’αιτίας της νόσου. Επικίνδυνη φάση είναι η περίοδος της επανασίτισης για το άτομο κατά την οποία η πρόσληψη υδατανθράκων και υγρών μπορεί να οδηγήσει σε κατακράτηση και καρδιακή ανεπάρκεια. Η αμηνόρροια, υποχωρεί μετά από την επαναφορά του βάρους σε φυσιολογικά επίπεδα ενώ η οστεοπόρωση αποτελεί μία από τις σοβαρότερες ασθένειες που συνδέονται με τη νόσο.
Στη ψυχογενή βουλιμία οι αντισταθμιστικές συμπεριφορές (εμετοί, διουρητικά, καθαρτικά κ.τ.λ.) δημιουργούν πολλές ιατρικές επιπλοκές ηλεκτρολυτικές, ενδοκρινολογικές, στοματικές, γαστρεντερικές όπως η παλινδρόμηση, η οισοφαγική ρήξη, η δυσκοιλιότητα και η διάρροια, και καρδιαγγειακές.
Τι μπορώ να κάνω για να βοηθήσω;
Το άτομο που πάσχει είναι εγκλωβισμένο, δηλώνει ότι δε θέλει βοήθεια, θυμώνει σε όποιον του πει ότι χρειάζεται βοήθεια, αρνείται κατηγορηματικά να δει κάποιον ειδικό.
Αν είσαι δίπλα του πιθανότατα να υποφέρεις κι εσύ βλέποντας το αγαπημένο σου άτομο να βυθίζεται και να μη δέχεται βοήθεια. Μίλα του, εξήγησέ του γιατί ανησυχείς, χωρίς επικριτική διάθεση, χωρίς άσχημες αναφορές στην εξωτερική του εμφάνιση, χωρίς να το κάνεις να νιώσει ενοχές γιατί κάτι τέτοιο μπορεί να τον κλείσει ακόμα περισσότερο στον εαυτό του. Δείξ’ του ξεκάθαρα ότι θα είσαι δίπλα του και θα τον στηρίζεις. Θα χρειαστεί να επιμείνεις και να τα πεις ξανά και ξανά, για να δεχτεί να επισκεφτεί έναν ειδικό. Οι διατροφικές διαταραχές είναι περίπλοκες και έχουν ψυχογενές υπόβαθρο, οπότε θα χρειαστεί χρόνος μέχρι να ξεπεράσει το άτομο συναισθηματικά τη διαταραχή, ακόμα κι αν σωματικά δείχνει να πηγαίνει καλύτερα.
Πηγές American Psychiatric Association, (1994). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4th ed.) (DSM-IV). Washington, D.C. Fairburn, C. G., & Harrison, P. J. (2003). Eating disorders. Seminar. The Lancet, 361, 407-416. Hoek, H. W., & van Hoeken, D. (2003). Review of the prevalence and incidence of eating disorders. International Journal of Eating Disorders, 34,383-396. Lasater, L. M., & Mehler, P. S. (2001). Medical complications of bulimia nervosa. Eating Behaviors, 2, 279-292. Leonard, D., & Mehler, P. S. (2001). Medical issues in the patient with anorexia nervosa. Eating Behaviors,2, 293-305. Norton, K. I., Olds, S.T., Scott, O., & Dank, S. (1996).Ken and Barbie at Life Size, Sex Roles, 34(3), 287-294.
